ท่ามกลางภาพข่าวสงครามอันน่าสลดใจ หนึ่งในภาพที่สะเทือนความรู้สึกของผู้คนทั่วโลกมากที่สุด คือภาพของโรงพยาบาลที่ถูกโจมตี ทำไมการกระทำเช่นนี้ถึงถูกตราหน้าว่าเป็น “อาชญากรรมสงคราม” ที่ยอมรับไม่ได้ในสายตาประชาคมโลก ?
คำตอบของเรื่องนี้อยู่ใน “อนุสัญญาเจนีวา (Geneva Conventions)” ซึ่งเปรียบเสมือน “กฎเหล็กของสงคราม” ที่ประเทศต่าง ๆ ทั่วโลกให้สัตยาบันและลงนาม และมีองค์กรอย่าง คณะกรรมการกาชาดระหว่างประเทศ (ICRC) เป็นผู้ดูแลและผลักดันให้กฎหมายนี้มีความศักดิ์สิทธิ์
รู้จัก “อนุสัญญาเจนีวา” แบบเข้าใจง่าย
อนุสัญญาเจนีวา คือข้อตกลงระหว่างประเทศที่ถูกสร้างขึ้นหลังความโหดร้ายของสงครามโลกครั้งที่ 2 เพื่อวาง “กติกาขั้นต่ำ” ที่ทุกฝ่ายต้องปฏิบัติต่อกันอย่างมีมนุษยธรรมในภาวะสงคราม พูดง่าย ๆ คือ “สงครามก็ต้องมีกฎ” เพื่อจำกัดความโหดร้ายและปกป้องผู้ที่ไม่ได้ต่อสู้
อนุสัญญาชุดนี้มี 4 ฉบับหลัก แต่ฉบับที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้โดยตรงคือ อนุสัญญาเจนีวาฉบับที่ 4 ซึ่งว่าด้วย การคุ้มครองพลเรือนในยามสงคราม ซึ่งระบุไว้อย่างชัดเจนใน มาตรา 18 ว่า
“โรงพยาบาลพลเรือน ซึ่งจัดตั้งขึ้นเพื่อให้การดูแลแก่ผู้บาดเจ็บ ป่วย คนพิการ และสตรีมีครรภ์ จะต้องไม่ถูกโจมตีไม่ว่าในสถานการณ์ใด ๆ แต่จะต้องได้รับความเคารพและคุ้มครองจากคู่ขัดแย้งตลอดเวลา”
ข้อความนี้คือหัวใจสำคัญที่ทำให้โรงพยาบาลกลายเป็น “พื้นที่ปลอดภัย (Safe Zone)” ที่ห้ามโจมตีโดยเด็ดขาด
- สถานะพิเศษ : โรงพยาบาลและบุคลากรทางการแพทย์ที่ติดสัญลักษณ์กาชาดหรือกาเสี้ยววงเดือนแดง ถือเป็น “พื้นที่คุ้มครองพิเศษ”
- ห้ามโจมตี : กฎกติกาสากลระบุชัดเจนว่า “ห้ามโจมตี” เพราะที่นี่คือสถานที่สุดท้ายที่มอบการช่วยเหลือแก่เพื่อนมนุษย์โดยไม่แบ่งแยกฝ่าย
เจตนาโจมตี = อาชญากรรมสงคราม
กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศที่อยู่ในอนุสัญญาเจนีวา ระบุว่าการละเมิดกฎบางข้ออย่างร้ายแรง จะถูกยกระดับเป็น “อาชญากรรมสงคราม” (War Crime)
การจงใจสั่งการหรือลงมือโจมตีโรงพยาบาลพลเรือน ถือเป็นการละเมิดอย่างร้ายแรง (Grave Breach) ของอนุสัญญาเจนีวา ซึ่งก็คืออาชญากรรมสงครามดี ๆ นี่เอง ด้วยเหตุผลคือ
- ขัดต่อหลักมนุษยธรรม : เป็นการโจมตีคนป่วย คนเจ็บ และแพทย์ที่ไม่มีทางสู้
- ทำลายระบบสาธารณสุข : การทำลายโรงพยาบาล เท่ากับตัดโอกาสรอดชีวิตของพลเรือนอีกนับไม่ถ้วน
- สร้างความหวาดกลัว : เป็นยุทธวิธีที่มุ่งเป้าไปที่พลเรือนเพื่อสร้างความตื่นตระหนก ซึ่งเป็นสิ่งที่ยอมรับไม่ได้
มีข้อยกเว้นหรือไม่ ?
คำถามที่หลายคนสงสัยคือ โรงพยาบาลจะสูญเสียสถานะ “พื้นที่ปลอดภัย” ได้หรือไม่ ?
คำตอบคือ “เป็นไปได้ แต่เงื่อนไขเข้มงวดมาก”
ความคุ้มครองจะหมดไปก็ต่อเมื่อโรงพยาบาลถูกใช้ในทางทหารอย่างชัดเจน เช่น ใช้เป็นฐานยิง หรือคลังเก็บอาวุธ แต่ถึงอย่างนั้น ฝ่ายที่จะโจมตีก็ไม่สามารถลงมือได้ทันที ต้องทำตามขั้นตอนต่อไปนี้ก่อน
- ต้องเตือนล่วงหน้า อย่างเป็นทางการ
- ให้เวลา เพื่อให้ยุติการใช้งานในทางที่ผิด
- จะโจมตีได้ก็ต่อเมื่อ คำเตือนถูกเพิกเฉย เท่านั้น
ไม่ใช่ความผิดพลาด แต่เป็นการละเมิดข้อตกลง
การโจมตีโรงพยาบาลจึงไม่ใช่แค่ความผิดพลาดในสนามรบ แต่เป็นการกระทำที่ละเมิด “อนุสัญญาเจนีวา” ซึ่งเป็นกฎกติกาสากลที่ทั่วโลกยึดถือร่วมกัน นี่คือเหตุผลที่การกระทำดังกล่าวถูกประณามอย่างรุนแรง และประชาคมโลกต่างเรียกร้องให้นำตัวผู้รับผิดชอบเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม เพราะการเคารพอนุสัญญาเจนีวา ก็คือการเคารพคุณค่าความเป็นมนุษย์ที่ต้องมีอยู่แม้ในยามสงครามนั่นเอง