ผลวิจัยใหม่จากมหาวิทยาลัยอัลโต (Aalto University) พบว่าการใช้ AI ทำให้ผู้ใช้ทุกคน ไม่ว่าจะเก่งหรือไม่เก่ง ต่างมีความมั่นใจในความสามารถของตัวเองสูงเกินจริง เมื่อต้องทำงานร่วมกับ AI เสี่ยงนำไปสู่การตัดสินใจที่ผิดพลาดและทักษะที่เสื่อมถอย
ทำความรู้จัก Dunning-Kruger effect
ปกติคนเราเวลาที่ต้องประเมินตัวเอง เรามักจะประเมินตัวเองผิด โดยแนวโน้มของมนุษย์คือคนที่ไม่เก่งมักประเมินว่าตัวเองเก่งเกินจริง และคนที่เก่งมักประเมินว่าตัวเองไม่ได้เก่งขนาดนั้น แต่หลักการนี้อาจจะถูกล้มล้างไปเพราะตั้งแต่มีการใช้งาน AI ใคร ๆ ก็ต่างประเมินตัวเองเก่งขึ้น
งานวิจัยล่าสุดจากมหาวิทยาลัยอัลโต ประเทศฟินแลนด์ ร่วมกับนักวิจัยในเยอรมนีและแคนาดา พบว่าการใช้ AI โดยเฉพาะแชตบอต เพราะมักจะทำให้เกิดปรากฏการณ์ที่ผู้คนประเมินความสามารถของตัวเองสูงเกินความเป็นจริง หรือที่เรียกว่า ‘ภาพลวงตาแห่งความสามารถ’
โดยหลักการทางจิตวิทยาที่เรียกว่าปรากฏการณ์ Dunning-Kruger ระบุว่าคนที่มีความสามารถต่ำมักจะมั่นใจในตัวเองสูงเกินจริง ขณะที่คนเก่งกลับประเมินความสามารถตัวเองต่ำไป แต่การใช้ AI กลับทำลายปรากฏการณ์นี้ทิ้งไปอย่างสิ้นเชิง เพราะไม่ว่าจะเก่งจริงหรือเก่งปลอมทั้งสองกลุ่มกลับมาความมั่นใจมากขึ้นหลังจากใช้ AI
ผลการวิจัยที่ยืนยันเรื่องการใช้ AI และปัจจัยความหลงตัวเอง
ทั้งนี้นักวิจัยก็ได้มีการทำวิจัยทดลองกับกลุ่มตัวอย่าง 500 คนที่ได้รับโจทย์แก้ปัญหาเชิงตรรกะ แบ่งเป็นกลุ่มที่ใช้ ChatGPT และอีกกลุ่มที่ทำโจทย์นั้นด้วยตนเอง
ได้ผลลัพธ์ว่า ผู้ที่ใช้งาน AI มีความมั่นใจสูงมาก ๆ ทำให้ช่องว่างระหว่างผู้ที่มีทักษะสูงและทักษะต่ำในการประเมินตนเองลดลงอย่างมาก / การที่ AI ช่วยให้ทุกคนทำงานได้ดีขึ้นอีกระดับ ส่งผลให้ทุกคนประเมินตัวเองสูงขึ้นกว่าเดิมซึ่งนักวิจัยก็มองว่าเป็นปัญหาในระยะยาว (เพราะเมื่อหลงตัวเอง ก็จะไม่หาแนวทางในการพัฒนาตนเอง)
ปัญหาเกิดจากอะไร และควรแก้ไขอย่างไร ?
สาเหตุที่ผู้ใช้ AI มั่นใจเกินจริงเกิดจากการถ่ายโอนความคิด (Cognitive Offloading) กล่าวคือ ผู้ใช้มักยอมรับคำตอบจาก AI อย่างรวดเร็วตั้งแต่ Prompt แรกโดยไม่มีการตรวจสอบหรือคิดวิเคราะห์เชิงลึก ส่งผลให้กระบวนการคิดวิพากษ์ (Critical Thinking) และการประเมินตนเอง (Metacognitive Monitoring) ลดลง
การพึ่งพา AI ในลักษณะนี้มีความเสี่ยงสูงมาก แบ่งเป็น 2 ประเด็น คือ
- ทักษะการตรวจสอบความผิดพลาดจะเสื่อมถอย เนื่องจากขาดการตั้งคำถามต่อผลลัพธ์
- นำไปสู่การตัดสินใจที่ผิดพลาดในวงกว้าง โดยเฉพาะเมื่อผู้ใช้ประเมินความสามารถของตนเองสูงเกินจริง
การใช้ AI ที่เหมาะสมคือการใช้เป็นเครื่องมือเสริมที่ช่วยยกระดับผลลัพธ์ แต่ไม่ใช่เครื่องมือทดแทนการคิดวิเคราะห์และการประเมินตนเอง ผู้ใช้ต้องรักษาและพัฒนาทักษะพื้นฐานของตนเองไว้ควบคู่ไปด้วย เพื่อให้สามารถตรวจสอบความผิดพลาดและตัดสินใจได้อย่างถูกต้องแม่นยำ นักวิจัยจึงเสนอให้ออกแบบระบบ AI ให้กระตุ้นการไตร่ตรอง เช่น การเพิ่มคำถามย้อนกลับเพื่อท้าทายความมั่นใจของผู้ใช้ (คุณมั่นใจในคำตอบนี้แค่ไหน ?) พร้อมกับการส่งเสริมการพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ควบคู่ไปกับการใช้เครื่องมือ AI ไปด้วย